1. Wheat Natna chi hrang hrangte:-

   i) A hnah de thliah thliah (Leaf brown rust)
   ii) A hnah eng (Stripe yellow rust)
   iii) A kuang dum (Stem black rust)
   iv) A hnah ro (Foliar blights)
   v) A vui hrisel lo (Loose smut)
   vi) A fang hek (Karnal bunt)
   vii) Vutbuak (Powdery mildew)
   viii) A vui hrisello (Head scab)

2. Thlai rulhut vanga natna

   i) A vui leh fang piangsual (Ear cockle/seed gall)
   ii) Tundu
   iii) Cereal Cyst.

3. Rannung

   i) Tlumpi
   ii) A tuihnang dawttu hrik(Aphids)
   iii) Pangang chi hrang hrang (Pod borer, Army worm, Pink borer)
   iv) Maimawm te (Brown mite)

4. Sazu chi hrang hrang
5. Hnim

   Hnah sin-thang, di, phungladin,hnah bial,a zam chi etc.

I. WHEAT NATNA LEH A EICHHETU RANNUNG THLITHLAI

   A tum ber chu wheat natna a darhzau hmaa a lo intanna hre tura lo thlithlai lawk leh wheat eichhetu rannung chi hrang hrang te an inthlahpun tam hmaa lo thlithlai hi a ni. Hemi atan hian tunhma lama natna leh rannung awm fo na hmunah thlai chi thlak hnu lawk atanga a kawng bik neia thlithlai tur a ni. Natna leh rannung pung mai thei awm dan azirin Agriculture Depanment-a DAO, SDAO, AEO, CO leh GS te Chu District, Sub-Division, Circle leh khaw tinah, mahni bial theuhah loneitute nena tang tlangin natna taidarh tur leh rannung inthlahpung mai thei chu thlithlai a lo in ralrin tur a ni a. Hemi atan hian Sprayer te, rannung thahna hlote, thlai natna damdawi te lo neih lawk diam tur a ni a, natna leh rannung chuan a hlauhawm chin ETL a thlen leh thlen loh pawh thlithlai reng tur a ni.

II. RANNUNG LEH NATNA A AWM LEH AWM LOH ZIR CHIAN

   1) Wheat chinna hmun chu a tirah kar tin natna leh rannung a awm leh awm loh thlithlai la, a hnuah natna leh rannung tam dan azir leh hnim tam dan azirin ni 10 dan zelah thlithlai ang che. Wheat chinna hmun i tlawh apiangin i thil hmuh te chhinchhiah zel ang che. Chubakah thlai eichhetu rannung mana lo ei leh chhawngtu rannungtha leh maimawm chi hrang hrang leh an tam lam te chhinchhiah bawk ang che.
   February-ah chuan thlai rulhut (Cereal cyst nematode) vangin Wheat chu a tha tawk lo thei a, a thangduang lo a, a hnah a eng a, a peng a tlem bawk a, a zungah thlairulhut nu (Female) var fim tak chu a bet teuh thin a ni. Chuvangin Wheat chinna chu Chik takin en a, ngun takin thlai rulhutin a tih chhiat leh chhiat loh en thin ang che. Hei bakah hian thlai rulhut chi dang, wheat fang chu antam chi mum hri hre anga chantir vek thei (seed gall nematode) a awma, wheat chu a hnah a vial a, a khawr a, a chuar bawka, a Vui a sam ang tak (awns) chu a darh sung bawk a. Chutianga a awm chuan Wheat chu seng hunah a chi atan hman loh tur a ni.
2) RANNUNG LEH NATNA THAR LAM A AWM LEH AWM LOH FIAH NANA THEHTIAH SIAM:-
   Tun hmaa wheat eichhetu rannung leh natna la awm ngailo leh hmuh ngai loh a awm leh awm loh hriat nan wheat chin na hmun hrang hrangah Zim te te-in wheat kuitiahna thehtiah (nursery) siam tur a ni a. Chutianga wheat kui chuan rei lo te ah rannung leh natna tharlam a awm leh awm loh a finfiah theih mai a ni. All India Coordianted Wheat Improvement Project (AICWIP) kaih hruaina hnuaiah chuan hetianga rannung leh natna thar lam a awm leh awm loh fiah nana wheat kuitiahna hi wheat chinna hmun hrang hrangah an siam thin a ni. A tangkaina chu chutianga natna thar leh rannung thar a lo awm chuan rang takin a tihdam dan leh a suat rem dan a ruahman nghal theih a, nakin zel atana inbuatsaihna kawng tha a lo zir lawk theih bawk a ni.
3) A HMUN NGEIA RANNUNG LEH NATNA THLITHLAI:-
   Loneitu leh Agriculture Department-a thawk ten wheat hmun ngeia kalin natna awm leh awm loh te, rannung awm leh awm loh te, wheat eichhetu rannung lo ei ve leh chhawngtu rannung tha leh maimawm tam dan te an thlithlai reng tur ani.
   Wheat hmun an thlithlai chuan a kil leh a kil tin zawnin (diagonal path) an kal tur a ni a, rannung, natna leh rannung tha an hmuh zat te chu an chhinchhaih zel tur a ni. A vawi hnihna atan hian hmun 5 an thlan a, an hmun thlan chu wheat hung 5 zel awmna, metre khat a sei (3 ft) a ni tur a ni.
   Khawimaw laia nasa vak lova natna awm te, tlumpui eichhiat te, rulhut vanga wheat hrisello te pawh chhinchhiah vek tur a ni.
4) AGRO-ECO-SYSTEM ANALYSIS (AFSA)
   Hmun dangah chipchiar takin AESA tarlan a ni.

III. ECONOMIC THRESHOLD LEVEL (ETL) :
1. THLAI RULHUT :

   1) Cereal cyst thlai rulhut chu lei gram khat leka a tui 7 - 8 a awmin emaw, a note (larvae) 7 - 8 a awmin emaw.
   2) Seed gall thlai rulhut chu wheat chi zinga rulhut awmna hlawm (gall) 1% a tel in.

2. RANNUNG:

   1) Thlai tuihnang dawttu thlai hrikhrah (aphids), chu wheat kung tet laiin a kung pakhata 10 a awmin emaw a vui-a 5 a awmin emaw.
   2) A huhoa awm chi pangang (Armsyworm) leh bekawm khertu (Helicoverpa) chu wheat hmun a a kung metre khata seia tlarah pangang 4 - 5 a awmin.

3. SAZU/BUI

   1) Wheat hmuna hectare khata zaua sazu kua, a luahlai ngei 25 a awm in.
   2) Sazu in wheat kung a sehchhiat chu 2% a tlinin (Sazu sehchhiat dik tur hian wheat chinna hmun (bial) chu a kil leh a kil ngil taka kal pawh tur a ni.)
   AESA tih lai hian wheat kung/kuang sazu in a seh nawi chhinchhiah tur a ni a, a seh nawi dep chuan sazu no chawm lai (a pui) a awm tih a entir a ni.

IV. IPM TIHDANTURTE
1. Wheat natna ven leh enkawl

1) Wheat chi tha, natna haw lo leh natna do thei:
   Wheat natna vennan leh enkawl nana pawimawh ber chu wheat chi tha, natna haw lo leh natna do thei siam chhuah hi a ni. A chi tha, a thar hlawk leh natna haw lo wheat chi thar an siam chhuaha hmuna zau taka an chin a, a lo lar viau rual hian natna hrik thar a lo awm leh duh khawp mai.A chhan chi hrang hrang vangin natna haw lo wheat chi tha nia an hriat chu an natna do theihna a lo hloha, natna vei awlsam tak a lo ni leh mai thin a ni. Wheat chi tha, natna do thei thin chu natna hrik thar a lo awm avanga natna do thei loa a lo awm leh thin chhung hi kum 4-5 chhung vel a ni tlangpui thin a ni. Hetiang hun a lo thlen chuan kha wheat chi thalo kha a thar in an thlak leh thin a ni. Beisei aia hmaa a chi tha nia hriat khan natna do theihna a hloh tlat hian ETL hi ngaihtuah vat a tul a ni. Entirnan wheat natna chi khat Loose smut (a par a chhiat vanga vui thei lo) enkawl hun hriatna chu a par chhia kha 2% a tlin in ETL a thleng tihna a ni, chutiang natna a tamna hmun atanga wheat seng tawh chu a kum leh atana a chi (seed) atana hman hmain damdawi nen chawhpawlh phawt tur a ni.
   India ramah chuan natna enkawlna kawng tha ber chu wheat chi tha, natna haw lo leh natna do thei chi chin hi a ni. Wheat chi tha, natna do thei chinna hmunah chuan thlai dang ang lo takin natna damdawi hman pawh a ngai meuh lo a ni.
   India rama state hrang hrang awmna hi Zone-ah then a ni a, a bik takin Rust natna do thei wheat chi tha chu a hnuai ami ang hian a chinna tur bik zone bithliah a ni.
   Rust natna bik atan:

ZoneWheat chi tha (varieties)
Northern Hill Zone (Hills of J&K, H.P, UP) HD 2380; HS 240; HS277; HS 295; HPW 42

*     Rust natna vanga wheat hnah, a chungnung ber dawttu chu hriselloh a, a hnah 75% ah chuan dum thliah thliah a awm khah vek chuan damdawi chi khat Propicanazole 1gm leh tui 1 litre chawhpawlh hisapa kah tur a ni.

Source
Ziaktu : C. Lalnithanga, APPO

Bu hming : Loneitu Thian (IPM)
Department of Agriculture (Crop Husbandry)
Page 33-45



   Heng a hnuaia wheat chi thate hi natna do thei te chu a ni: -

ZoneChin hun leh a tha chi
North Hill Zone
A hun taka chin, Tui pek theihna Hmun atan Tlai deuha chin, Tui pek theih A hun taka chin, Ruahtui ring
HS 240, VL 738, VL HS 295, Sonalika VL 421, VL 738, DT 46(Triticate) HS 240, VL 616@HS 365, *NPW 42*
Trit=Triticate
*=High Altitudes
(d)=durum
(die)=dicoccem
@=Early sown


2) Tihdan tur kawngdang
   A vui/apar hrisello (Loose smut)

   i) Natna hrik laka fihlim ngei a chi atan hman tur a ni a, a awm lo a nih chuan natna damdawi (systematic) zing ami Carboxin @2.5gm leh wheat chi kg khat, tuh hmain nuai pawlh tur a ni.
   ii) Carboxin @ 1.25 gm leh Trichoderma viride @ 4-5 kg chu wheat chi kg khat nuai pawlh atan a hman theih bawk a. wheat chi leh Trichoderma viride leh thu chawhpawlh kawi hluak nen chawhpawlh hnuah Carboxin nen nuai pawlh leh tur a ni. (Carboxin leh Trichoderma viride hman kawp hi Insecticides Act 1968 chuan a pawmpui lem lo).
   iii) Nisaa pho: Wheat chi chu thal lain tui vawtah chiah puam phawttur a ni a, a hnuah zing lam 8:00AM atanga chhun dar 12:00 Noon thlengin nisaa pho leh tur a ni. Hetianga tih hian thlaichi Chhunga hmuar natna hrik awm chu a thi a, damdawia sawngbawl a ngai tawh lo a ni. Amaherawhchu Wheat chi chu a tiak thei ngei tur a ni.
   iv) Wheat chin hnuah a tiak hlim hnah no tak hmawr chu a lo en (yellowing) chuan a par hrisello natna hian a tlakbuak dawn tihna a ni. Chutianga a tiak hrisello apiang chu natna a darh zel loh nan pawh a, paih daih tur a ni.

3) A fang hek natna (Karnal bunt)

   i) Natna hrik awm lohna wheat chi chauh chin tur a ni. A chi chhuah atana wheat chinna hmun tur chu natna awm lohna hmun ni thei ngei se a tha a ni, a nih loh pawhin natna tlemna hmun ni se a tha.
   ii) Wheat par lai leh a vuih laia ruah a sur chuan he natna hi a hluar duh hle. Natna a hluar dawn chuan damdawi zing a thenkhat, heng Propiconazole emaw Bitertanol emaw hi 1 gm leh tui litre khat chawhpawlh hisapin kah tur a ni.

4) Thlai rulhut ven dan Cereal cyst rulhut (molya natna)

   i) May-June chhungin thuk deuh hleka lei leh phut tur a ni, tichuan leia thlai rulhut awm chu nisa in a em hlum dawn a ni.
   ii) Kum 3 chhung chu thlai rulhut awm duh lohna thlai heng - chana, antam, cumin, carrot, leh purunsen te hi chin atan a tha kawp mai. Barley - chi tha RD-2052 pawh a chin theih bawk.
   iii) A remchan phawt chuan thlasik-ah wheat hi a hma lamah chin tur a ni.
   iv) Wheat chin ( a chi thlak) pahin Carbofuran 3G hi acre khatah 3 kg theh nghal a tha.

5) Wheat fang tichhetu thlai rulhut(seed dall/ear cockle/tundu)

   i) Thlai rulhut hlawm (antam chi fang tiat vel) awm lohna wheat chi tha ching ang che.
   ii) Thlai rulhut hlawm(galls) paih nan wheat chi chu chhihri-a hrik tur a ni.
   iii) Thlai rulhut hlawm (galls) paih nan wheat chi chu chi tui (al lep lepah) chiah tur a ni a, rulhut hlawm chu a lo lang anga, paih tawh mai tur a ni. A hnuah wheat chi chu tui thianghlimah chiah a, tleuh fai hnuah chin hmain phoro leh tur a ni. Rulhut hlawm a tam chuan chi tui al chu 5% thleng hman mai tur a ni.

6) WHEAT EICHHETU RANNUNG SUAT
   Thlasik laia chin a nih avangin wheat eichhetu rannung hi a tam lem lo, hei vang hian rannung thahna hlo pawh hman a ngai tlem em em a ni. Amaherawhchu a tul a nih phawt chuan rannung thahna hlo chu hman tur a ni. Heng a hnuai ami te hi rannung suat then nan zawm tur a ni.

   i) Tlumpi a awm loh nan ran ek tawih tha tawh chauh wheat hmunah hman tur a ni.
   ii) A tuihnang dawttu thlai hrik (aphids), pangang (armyworm), a zik eichhetu (shootfly), a kung nget pangang (helicoverpa) leh choak pumpelh nan wheat chu a hma lama chin tur a ni.
   iii) Tlumpi ven nan, tlawm si tangkai si, hman tam ngai si lo chu wheat chi chu chlorpyriphos tuh hmain nuai pawlh ang che.
   iv) Hman tur bituk zat aia tam Urea, DAP hmang suh, i hman tam chuan pangang leh thlai hrik (aphids) a tam duh bik a ni.
   v) Englai pawhin wheat chu rannungin a bawm leh bawm loh thlithlai reng ang che. Thlai hrik (aphids) laka a him nan bial sir zai zai kha rannung thahna hlo-in kap ang che.

7) Loneitu thiamsa
   Wheat chinna hmun bial hnai leh a vela tlumpi awmna sawntlung chu laih chhiat vek tur a ni.
8) Rannung tha hman tangkai:

   i) Wheat hmuna rannung tha awmsa chi hrang hrang hi chhawr tangkai tur a ni. e.g. Coccinellid sephung, chrysopa, syrphid flies, coesia sp etc.
   ii) Pangang suat nan HelicoverpaNPV @ 250 LE chu Hectare khatah tui nen pawlhin tlai lamah kah tur a ni.
   iii) Trichogramma sp @ 50,000 chu hectare khat a zauah lungphur thlahtu tui (eggs) tichhe turin chhuah tur a ni.

9) Rannung thahna hlo hman:    Rannung chu a lo tam tak tak a, ETL a pel dawn a nih chauhin rannung thahna hlo hi kah tur a ni a, Thlai eichhetu rannung leh rannung tha intam hleih dan (P:D ratio) ngaihtuah tel tur a ni. Thlai eichhetu rannung leh a suatna rannung thahna hlo te chu heng te hi a ni.

Sl.No
Rannung
Tannungthahnahlo hman tur
i Tlumpi Wheat chi chu tuh dawnah Chlorpyriphos 4ml leh a chi 1kg hisapa chawhpawlh tur a ni.
ii Thlai hrikhrah (Aphids) Heng a hnuaia rannung thahna hlo hi a engemaw zawk kap ang che.
Dimethoate or Oxydemeton methyl @ 2 ml leh tui 1 litre chawhpawlh hisapin
iii Pangang Heng a hnuaia rannung thahna hlo hi a eng emaw ber kap ang che.
Carbaryl @ 5gm leh tui 1 litre chawhpawlh or Fenitrothion/Trichlorfon @3ml leh tui 1 litre chawhpawlh or Dichlorvos/Quinalphos @ 3ml leh tui 1 litre chawhpawlh hisapin Rannung thahna hlo hi a theih chuan tlai lamah kah ni se


10) SAZU SUAT

   i) Sazu kua awm zawng zawng chu laih chhiat tur a ni a, bial kotlang leh vau samfai tur a ni.
   ii) Wheat hmun a sazu kua awm chu tuia birh vek tur a ni.
   iii) Sazu thang kam tur a ni.
   iv) Wheat tul zum thlengin chhimbuk fukna tur thing emaw mau emaw wheat hmunah 5 ft a sang Phun tur a ni. Wheat a par hunah sava fukna hi lak sawn tur a ni.
   v) Hectare khata sazu kua, a luah lai ngei 25 a awm chuan Bromadiolone cake tlang lian kha a te deuh 6 ah phel a, sazu kua pakhatah tlang khat zel thlak tur a ni.
   vi) Hectare khata sazu kua, a luah lai ngei chu 25 aia tam a awm chuan Zinc Phosphide 10 gm leh buhfai pava 2(500 gm) nuai pawlh hnuah a kua pakhatah 10 gm zel lehkhaa funin thlak tur. Tur kan chah hma hian ni 2 leh zan 2 chhung chu sazu kuaah hian buhfai lawng kha lehkhaa fun in thlak tur a ni. Ni 5-7 hnuah a thi bang hrai hlum nan sazu kuaah chuan Sl.No.(v)-ami ang hian Bromadiolone cake tlang thlak leh tur a ni.
   Sazu kua hi a luahlai leh a ram tawh hriat nan hetiang hian tih tur a ni:-Hmawlhte 2 ft a sei, zungte tiat kan siam anga, a hmawrah polythene kutphah tiat kan zep anga, a hmawr leh lam kan suih zum anga, sazu kua kan hmuh apiang kan vur anga, a bulah hmawlh/perh(flag) chu kan Phun zel ang. Tichuan a tukah kan va en anga, sazu kua kan vur zawng zawng kha entirnan hectare khatah 50 ni ta se, a kua rawn inhawng leh zawng kha 25 ni ta se, tichuan sazu in a kua a luahlai ngei kha 25 a ni tihna a ni. Chu a kua a luahlai ngei 25 bula perh (flag) kha a ngaia dah reng tur a ni. Sazu tur kan chah hnu ni 5 hnuah a kua 25 chu kan vur (hnawh) leh vek anga, a tuk ah a inhawng leh zawng kan chhinchhiah ang a, 25 zinga 5 a inhawng leh a nih chuan a inhawng leh zawng ah khan Bromodialone cake kan thlak anga, kan vur leh ang. Tichuan ni 5 hnuah sazu kua 5 kha kan vur leh anga, a inhawng leh a awm tawh loh chuan sazu zawng zawng kan hraihlum vek tawh a ni ang. Control sucess chu 100% a ni ang.
   vii) Wheat hmuna sazu hrai hun tha chu February laihawl/March thla tir lam/a fang pum hma a ni.

11) HNIM SUAT/HLO THLAWH

   i) A tul zat tur fertilizer telh hnuah a tul zat tur ang wheat chi chu a hun takah, lei hnawn that laiin thlak/tuh tur a ni a, tichuan a to rual tha anga, a tiah tantirh atangin hnim dip a haw lo anga a thang tha dawn a ni.
   ii) Hnim chi khat, sakawr chaw (wild oats) suat nan wheat chinna tur lei lehphut a, hrut rual vek hnuah wheat chi tuh hmain ni rei vak lo chhung chu nghah a, hnim (wild oats) a to thup ta tihah lei chu lehphut leh vek tur a ni a, tichuan hnim a thi then teuh dawn a ni.
   iii) Wheat chi tuh atanga ni 45 chhunga hnim a tlem nan chemkawm/ tuthlawh-in tum 2, tuh atanga ni 20-na leh ni 40 naah thlawh tur a ni. A nih loh pawhin hnim tur Pendimethalin chu 3ml leh tui litre khat chawhpawlh hisapin wheat chi tuh hnuah (a to hmain) kah tur a ni.
   iv) Hnah bial leh hnah hlai chi hnim suat nan 2,4-D @ 2 gm leh tui 1 litre hisapin tuh atanga ni 30-35 chhungin kah tur a ni.
   v) Hnahsin, thang leh di suat nan tuh atanga chhiara ni 30-35 ah Isoproturon @ 2.5 ml leh tui litre khat chawpawlh hisapa kah tur a ni.

HNIM TUR CHI HRANG HRANG HI HNIMIN AN HUAT RENG THEIH NAN HMAN THLAK THIN TUR A NI.


12) THLAI THAN CHHOH DAN ANGA IPM TIHDAN TURTE


Sl.No
Thlai than len dan
Sub Sl. No
IPM tih dan tur te
1 A chi tuh hma i Leia natna hrik leh thlai rulhut te nisaa pho hlum theih nan nipui lai May-June-ah thuk deuh hleka lei leh phut a, nisa a pho tur a ni.
ii Tlumpi a awm duh loh nan bawng ek, vawk ek, ar ek etc. chu a tawih tha tawh (thi tawh) chauh wheat hmunah hman tur a ni.
iii Wheat chi tuh tlai loh tur a ni.
iv Wheat chi tha, tharhlawk chauh tuh tur a ni. Wheat chi chu thap fai tur a ni. Thlai rulhut hlawm (galls) paih awlsam nan chitui al-ah wheat chi chu chiah a, a lang zawng zawng chu paih tur a ni.
2 A chi, tuh tur i Tlumpi-in a chi a tiah hmaa a ei loh nan tuh hmain wheat chi kg khat leh Chlorpyriphos 4ml chawhpawlh tur a ni. A par hrisello natna laka ven nan Carboxin 2.5g leh wheat chi kg khat chawhpawlh tur a ni.
3 A tiak no tak i A tiak no tak chu tlumpiin a ei-a nih chuan Chlorpyriphos @ 10 ml leh tui litre khat chawhpawlhin lei kha kah tur (a tiak kap fuh lo in)
ii A zung dawttu leia awm chi (Root aphids) a awm leh awm loh thlithlai tur a ni. A kung vuai chu pawh a, a zung en tur a ni.
iii A zik a thi a nih chuan pangang suat nan Dichlorvos @ 2ml leh tui litre khat chawhpawlh hisapa kah tur a ni.
4 A pen hun i A dawttu thlai hrikhrah (aphids) leh maimawmte (mites) suat nan Dimethoate 3ml leh tui litre khat chawhpawlh hisapa kah tur a ni.
5 A vuih hun i Pangang a awm loh nan leh lungphurthlahtu tui tichhe turin Trichogramma sp. chu vawi 2-3 chhuah tur a ni. 50,000-60,000 (card 3) chu hectare khat atan a tawk a ni.
ii Pangang suat nan NPV @ 250 LE/ha kah tur a ni. (LE= Larval Equivalent, pangang thi 250 chhut sawma, a tui sawr chu tui 250 litre nen pawlha kah tur tihna ani).
iii Thlai hrik-hrah suat nan a hmaa kan tarlan tawh rannung thahna hlo kha kah tur a ni.
iv Pangang, a ruala awmchi suat nan Carbaryl @ 10 gm leh tui litre khat chawhpawlh hisapa kah tur a ni. A nih loh pawh in Fenitrothion @ 4ml leh tui litre khat chawhpawlh hisapin kah tur a ni.

13) WHEAT ATANA IPM HMAN CHUNGCHANGA TIHTUR LEH


Sl.No
Tih tur te
Tih loh tur te
1 A chi tha, thar hlawk chi i ram ngeih Ching ang che. I ram/bial ngeih loh tur Ching lo la, natna rannung laka him lo phei chu Ching suh.
2 Chin hma tur chi chu a hma lamin Ching la, a tlai chi chu Ching tlai la, van ruahtui ring chi pawh a chin hun dikah a chi tuh ang che. I ram/bial rem lo chu Ching suh.
3 N,P leh K fertilizers chu a hman tur zat dik tak chauh hmang ang che. N awmna fertilizers-entirnan Urea leh DAP te chu a tawk aia tam hmang suh.
4 Natna leh rannung in a thlen ETL thlen leh thlen loh thlithlai rang tur a ni a, hei hian rannung thahna hlo hman dan tur pawh a hril nghal a ni. Natna leh rannung tam lamin a hlauhawm chin (ETL) a leh thlen loh hre hmasa lovin rannung thahna hlo kap suh.
5 Rannung chi hrang hrang suat nan rannung thahna hlo hman tur leh a hman tur zat dik tak chauh hman tur a ni. Hman tur zinga tarlan loh rannung thahna hlo chi dang chu hman loh tur a ni a, chi hrang hrang pawh mahni thua lo chawhpawlh a, hman ve mai loh tur a ni.
6 Thlai chi tha, thar hlawk, pum leh hrisel tha, fai tha, thlai rulhut hlawm (galls) awm lohna wheat chi chauh tuh ang che. Lei lehna, rin dipna leh hrut mamna hmanrua failo chuan natna hrik hmun hrang hrang a semdarh theih avangin hmang suh.
7 Thal khawro lai, nisat vanglaiin thuk deuh hleka lei leh phut hi Ching ang che.
8 Sazu hrai nana Tur dum (Zinc Phosphide) hman bawk dawn chuan tur chah hmain a hma ni 2 chhung tal buhfai lawng lo chah phawt tur a ni. Sazu hrai nan tur dum hi vawi khat a hmun ngaiah hman loh tur a ni.

Download